door Tom de Wit, stedenbouwkundige

Dat moet vroeger een hele klus zijn geweest, met handelswaar de Eem bevaren. Soms kon dat op zeil, maar bij windstilte of tegenwind moesten schepen aan een lijn worden voortgetrokken door een paard over het jaagpad. Dat duurde wel even, zo’n tocht van Amersfoort naar de Zuiderzee of andersom.

Lange tijd was Amersfoort van dit vervoer over water afhankelijk. De Eem was de levensader van de stad. De haven bij de Koppelpoort was voorheen het schouwtoneel van vervoer, handel en industrie. Daar was de bedrijvigheid van de stad voelbaar. Pakhuizen en industriemolens domineerden het beeld.

In de loop van de 20e eeuw werd het vervoer over water steeds meer verdrongen door vervoer over land. De betekenis van de Eem ging veranderen. Ook het beeld langs het water veranderde mee. Waren bedrijven vroeger georiënteerd op het water, vanaf de tweede helft van de vorige eeuw keerden bedrijven zich juist af van het water. Karakteristieke bedrijfsgebouwen werden gesloopt en nieuwe levenloze achterkanten verschenen langs de oever. Zij waren het symbool van de afnemende betekenis van de rivier.

Nu de oude havenactiviteiten steeds meer zijn verdwenen en de transformatie van het Eemgebied naar een nieuwe woon- en werkomgeving op gang komt, dringt de vraag zich op welke nieuwe betekenis de Eem daarin kan en moet krijgen. In 2015 werd door een groep ‘Keientrekkers’ het plan gepresenteerd om de Oliemolen De Rijzende Zon te herbouwen. Daarmee zou een herinnering aan de vele molens uit het verleden tot stand komen en daarmee hopelijk een hernieuwde aandacht voor de rivier. Het plan bleek helaas niet haalbaar, maar was wel de aanzet voor het actief zoeken naar een nieuwe betekenis voor de Eem. Zoals het water voorheen het schouwtoneel was van allerlei bedrijvigheid, zo zou de Eem nu het podium kunnen zijn voor allerhande cultuur, plezier, wonen en commerciële activiteiten. Nieuwe reuring moet er komen langs de Eem. De haven moet een plek worden die mensen trekt, waar iedereen graag komt en die zichtbaar verbonden is met de oude stad.

Onlangs verscheen het boek Vanaf de Eem gezien, waarin de Stichting Vrienden van de Eemhaven (SVE) samen met de Stichting Industrieel Erfgoed in de Stad Amersfoort (SIESTA) uit veel gesprekken met bewoners en betrokkenen, ideeën hebben verzameld voor een nieuwe toekomst voor de Eem. Veel steden laten inmiddels zien wat je met water in de stad allemaal kunt doen. Zij hebben de grote betekenis van water voor een veelzijdig leefklimaat herontdekt. Of, zoals Adriaan Geuze het noemde voor Vathorst, ‘water is goud voor de stad’.

Meer columns lezen? Kijk op Columnreeks FASadE.

Zie ook de livecast vanuit Pakhuis de Zwijger op 2 juni a.s. om 18.30uur: De economische kracht van water.